मढे मोजण्याला

चित्तजी धन्यवाद,

(वृथा-व्यर्थ) निष्फळ होऊन व्यर्थ जाते, असे मला साधायचे होते. थेट नाही जमले.
अमर्यादित आशय मर्यादीत शब्दात गुंफताना ओढातान होत आहे, हे मला मान्य आहेच. पण मी अजूनही आशा सोडलेली नाही. यश येईल कधीतरी. :)

विजय दि. पाटील,

मतल्यामध्ये अर्थाचे दृष्टीने संभ्रम व जोडाक्षरी अलामत अशी जमीन तयार झाल्यानंतर तीच जमीन सर्व शेरामध्ये चालविण्याचा प्रयत्न केला. मी स्वतःला थोर/मान्यवर गझलकार समजत नाही, त्यामुळे प्रयोग करून पाहणे धोकादायक वाटत नाही. शिवाय प्रत्येक गझल बहारदार झाली पाहिजे, असेही वाटत नाही.

जेथपर्यंत आशयाचा सबंध आहे, वाचकाला त्याविषयाचा अभ्यास/जाणिव/माहिती असेल तरच आशय कळू शकेल. नाहीतर जो आशय/विचार गद्यात लिहिलेल्या पुस्तकातूनही समजणे कठीण जाते तो आशय/विचार बांधीव गझलेतील एका शेरातून कळेल, असे समजणेही चूकच ठरते.

सर्वांना समजेल असा शेर लिहायचा ठरवला तर सर्वांना माहीत असलेलाच आशय निवडावा लागेल, नाही का?

विजय दि. पाटील,

तुम्ही म्हणताय ते बरोबर आहे!
मला आजपर्यंत एकही शेर शेरासारखा लिहिता आलेला नाही आहे, हे तुमचे मत वाजवी आहे.

श्रावणाचा शेर उलगडल्याबद्दल धन्यवाद आणि आभारी आहे बेफि.

>>

नको पाडसा आज कळपास सोडू
चुल्ह़ा तप्त टपला तुला रांधण्याला

हा शेर एकीचे/संघटनेचे महत्त्व विषद करतो. एकटा भटकलास तर तुझा नि:पात करण्यासाठी शत्रू टपूनच बसला आहे, असे सांगण्याचा प्रयत्न आहे.
* * *
लपेटून फासामधी कायद्याला
ससे वाकुल्या दावती पारध्याला

कायद्याची सद्यस्थिती दर्शविणारा शेर आहे. पण मांडणी विचित्र असल्याने शेर संभ्रम वाढवतो. जितका अधिक विचार केला तितका आणखी संभ्रम वाढण्याची शक्यता आहे.
मात्र हा शेर अर्थहीन नाही.

श्रावणाचा शेर उलगडल्याबद्दल धन्यवाद आणि आभारी आहे बेफि.

>>>>> पहिले दोन शेर विशेष रुचले नाहीत, क्षमस्व! >>>>

नको पाडसा आज कळपास सोडू
चुल्ह़ा तप्त टपला तुला रांधण्याला

हा शेर एकीचे/संघटनेचे महत्त्व विषद करतो. एकटा भटकलास तर तुझा नि:पात करण्यासाठी शत्रू टपूनच बसला आहे, असे सांगण्याचा प्रयत्न आहे.
* * *
लपेटून फासामधी कायद्याला
ससे वाकुल्या दावती पारध्याला

कायद्याची सद्यस्थिती दर्शविणारा शेर आहे. पण मांडणी विचित्र असल्याने शेर संभ्रम वाढवतो. जितका अधिक विचार केला तितका आणखी संभ्रम वाढण्याची शक्यता आहे.
मात्र हा शेर अर्थहीन नाही.

इथे देवळाच्या चिखल भोवताली
स्मशाने चकाचक ’अभय’ तालुक्याला

कच्च्या मालाचे शोषण झाल्याने ओसाड पडलेला भूप्रदेश/प्रभाग म्हणजे ’भारत’ आणि ’भारताचे’ शोषण करून विकसित झालेला भूप्रदेश/प्रभाग म्हणजे ’इंडिया’. भारत आणि इंडिया यांच्यातील वाढत्या दरीवर भाष्य करणारा हा शेर आहे.
शेरात ’इथे’ हा शब्द आल्याने वाचकाच्या मनात ’इथे’ म्हणजे नेमके कुठे? व ’तिथे’ म्हणजे नेमके कुठे? हा आणि तसा तुलनात्मक विचार उत्पन्न व्हायलाच हवा. ’इथे’ चा उलगडा शेरात नसला तरी ’तिथे’ म्हणजे तालुक्याला (तालुका पातळीच्या शहरात) हे शेरात अधोरेखीत झालेले आहेच. त्यावरून ’इथे’ म्हणजे नेमके कुठे? हा प्रश्न उलगडायला मदत होते. मग तालुका पातळीच्या शहराची तुलना अन्य कोणत्या प्रभागाशी झालेली आहे एवढेच शोधणे बाकी उरते. देवळाच्या भोवताली चिखल आहे म्हणजे तो भाग अविकसित आहे, एवढा अविकसित आहे की; नागरी वस्ती आणि लोकांची मकाने जाऊ द्या, साक्षात देवाचे देऊळही चिखलाने वेढलेले आहे, एवढे लक्षात आले तर त्याचे उत्तरही अगदी सोपे आणि थेट मिळते.
भारत ओसाड व भकास असल्याने देवळेसुद्धा भकास झाली आहेत. मंदीरात जाणारा रस्ताही चिखलाने व्यापला आहे; मात्र इंडियातील तालुक्यासारख्या शहरातील स्मशानेसुद्धा चकाचक आहेत आणि हे आपोआप घडलेले नाही तर शहरातील स्मशानघाटांना सुद्धा शासकिय "अभय" आहे, अभय आहे म्हणून अनुदान आहे, अनुदान आहे म्हणून निधी आहे...... म्हणून स्मशाने चकाचक आहेत.

असा अर्थ वरील शेरातून काढता आला तरच शेर कळेल. या अर्थाव्यतिरिक्त दुसरा कुठलाच अर्थ शेरातून स्पष्टपणे निघत नसल्याने, परिणामत: शेराचा अर्थच न लागल्याने शेरच चुकला आहे, असे कुणाला वाटले तर ती चूक म्हणता येणार नाही.

@वैवकु,
प्रथम एक बाब ध्यानात घ्या. मी जो आशय हाताळू पाहतो, तो आशय जसाच्या तसा घेऊन शेर रचणे, त्यातल्यात्यात सफ़ाईदार, आकर्षक, बांधीव, गोटीबंद शेर रचणे हे काम अशक्य असेल. म्हणून तर आजवर या नेहमीच्या आशयाला कोणी शिवायचा देखील प्रयत्न केला नाही. नाहीतर मला कशाला लिहावे लागले असते?

चला आपण या निमित्ताने सर्वांना (अर्थात ज्यांना माझा शेर अधिक सफ़ाईदार असायला पाहिजे होते, असे वाटते त्या सर्वांना) आव्हान देऊयात की वरील गझलेच्या जमीनीत खालील आशय घेऊन एक गोटीबंद शेर रचून दाखवावा. त्यासाठी चक्क २४ तासाचा अवधी देऊयात. कुणी जर चांगला आणि गोटीबंद शेर रचून दाखवला तर माझ्यासाठी ते आदर्श मॉडेल ठरेल.

* * * * *
कच्च्या मालाचे शोषण झाल्याने ओसाड पडलेला भूप्रदेश/प्रभाग म्हणजे ’भारत’ आणि ’भारताचे’ शोषण करून विकसित झालेला भूप्रदेश/प्रभाग म्हणजे ’इंडिया’.

"भारत" ओसाड व भकास असल्याने देवळेसुद्धा भकास झाली आहेत. मंदीरात जाणारा रस्ताही चिखलाने व्यापला आहे; मात्र इंडियातील तालुक्यासारख्या शहरातील स्मशानेसुद्धा चकाचक आहेत आणि हे आपोआप घडलेले नाही तर तालुक्यारख्या शहरांना व शहरातील स्मशानघाटांना सुद्धा शासकिय "अभय" आहे, अभय आहे म्हणून अनुदान आहे, अनुदान आहे म्हणून निधी आहे...... म्हणून स्मशाने चकाचक आहेत.

"इंडिया"ला शासनाचे अभय आहे म्हणून तिथे स्मशाने चकाचक आहेत. "भारत" बेवारस आहे म्हणून इथे सारं काही बकाल आहे.
* * * * *

वैवकु,
काय केलंत आपण हे. जरा माझा प्रतिसाद नीट वाचा की राव!

वरील गझलेच्या जमीनीत खालील आशय घेऊन एक गोटीबंद शेर रचून दाखवावा.

असे स्पष्टपणे लिहिलेय मी.
सफ़ाईदार शेर लिहिण्याच्या नादात/छंदात/फ़ंदात आशयाची ऐशीतैशी होऊ नये, तेच तर हट्टाने मांडलेय मी!

@बेफि,
यात विशेष काही नाही. गझलेकडे तुम्ही वेगळ्या दृष्टीकोणातून पाहतो, मी वेगळ्या.
साहित्याबद्दल तुमचा दृष्टीकोण वेगळा, माझा वेगळा.

कालचे माझे फ़ेसबूक स्टेटस असे होते.
____________________________________________
वास्तव हे वास्तव असते आणि ते अगदी वास्तवासारखंच असते.
ते ऐर्‍यागैर्‍याच्या मर्जीनुसार ओबडधोबड नसते,
ते कलाकाराच्या मर्जीनुसार सुबक अन रेखीव नसते,
ते साहित्यकाराच्या मर्जीनुसार मनोरंजक नसते,
ते कवीच्या मर्जीनुसार कल्पनातीत नसते,
ते गझलकाराच्या मर्जीनुसार गोटीबंद नसते,
.
.
ते केवळ वास्तव असते, जसं असते तसंच असते!!
_____________________________________________

https://www.facebook.com/gangadharmute
इथे पाहता येईल.

पटलेच पाहिजे, असेही नाही.